“مریم میرزاخانی” هم هنگام دریافت جایزه چند مقاله انگشت شمار داشت

در یادداشت “مگردیچ تومانیان”، که در اختیار ایسنا قرار گرفته، آمده است:

«باتوجه به اینکه تحقیقات در رشته‌های گوناگون، چالش‌های خاص خود را دارد، بدیهی است که اظهار نظر من، در مورد مسائل تحقیقی در علوم ریاضی خواهد بود. تحقیقات در علوم ریاضی، در سطح کشور خوب و مطلوب است البته چالش­‌هایی نیز وجود دارد که به دو دسته داخلی و خارجی قابل تقسیم­ هستند.

الف: داخلی

این مسائل نتیجه آئین‌نامه­‌ها و قوانین آموزش عالی کشور هستند:

۱- معیار ISI بودن مجلات ریاضی، اعتبار مناسب نیست. در این مورد بارها توسط همکاران در خبرنامه انجمن ریاضی تأکید شده و مثال‌های نقضی ارائه شده­‌اند. این سمینار نامناسب از طرف هیأت­‌های ممیزه دانشگاه‌ها و مقررات پژوهشی در رساله­‌های دکتری دانشجویان، ملاک اصلی تلقی شده و می­‌شود.

پیشنهاد این است که در ارزش­ گذاری نتایج تحقیقات در علوم ریاضی، کافی است که محتوای علمی مقاله­‌ها، توسط داوران متخصص، ارزیابی شوند.

در مورد دانشجویان دکتری ارزیابی هیأت داوران از رساله دکتری و نحوه ارائه دانشجو در جلسه دفاعیه از رساله، ملاک بسیار مناسبی است و نیازی به ISI بودن مقاله نیست. چاپ مقاله در مجله معتبر داخلی یا خارجی لازم است نه کافی.

۲- مسئولیت تشخیص انجام کار علمی موجود در رساله توسط دانشجو، به عهده استاد راهنما است. استاد راهنما سالها در جریان کارهای علمی دانشجو بوده و می­‌تواند اظهار نظر نماید. انحراف در رساله و مقالات علمی، وقتی اتفاق می‌افتد که استاد راهنما توانایی علمی لازم را نداشته یا بیش از حد مجاز دانشجوی تحت راهنمایی داشته باشد. هرچند هیأت داوران در جلسه دفاع بخوبی می­‌توانند اصیل بودن کار تحقیقی توسط دانشجو را ارزیابی نمایند و فراغت از تحصیل را بپذیرند یا نپذیرند.

پیشنهاد این است که جلسه دفاع از رساله دست کم در دو ساعت تمام انجام گیرد نه اینکه در ۴۰ دقیقه، آن هم با خواندن مطالب از روی پاورپوینت تمام شود.

۳- تعیین سطح علمی کشور نباید فقط بر اساس تعداد مقالات چاپ شده باشد. دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی برای نشان دادن سطح علمی و پیشرفته بودن، از هیأت علمی و دانش­جویان دکتری می­‌خواهند که به هر نحوی، تعداد مقالات خود را افزایش دهند، در صورتی که مرحوم پروفسور مریم میرزاخانی، هنگام دریافت جایزه جهانی فیلدز که در حقیقت جایزه نوبل برای ریاضی است، تعداد انگشت­ شماری مقاله داشت، ولی مقاله بودند.

۴- در جهان علمی معیاری برای تعداد مقالات در هر رشته به صورت زیر وجود دارد

F= تعداد مقالات منتشر شده درهر رشته تقسیم بر تعداد اساتید آن رشته

این معیار برای رشته ریاضی ۰.۵ است، یعنی از هر استاد ریاضی انتظار است که در طول دو سال یک مقاله چاپ شده داشته باشد. برای رشته‌­های دیگر این معیار متفاوت است، مثلاً اگر برای رشته‌­ای F=۲ باشد، از استاد آن رشته انتظار می‌رود که دو مقاله در سال چاپ کند.

۵- وزارت علوم تحقیقات و فناوری لیست مجلات معتبر داخلی و خارجی را تهیه و منتشر کرده است. (هرچند که معتبر بودن مجله امری نسبی است و نمی‌توان بطور قطع آن را تعیین کرد) به هرحال همه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی باید این معیار را مراعات کنند و نیازی نیست که هر دانشگاه خود معیاری برای اعتبار مجلات داشته باشد یا ناشر مجله­‌ای را نامعتبر اعلام کند، زیرا ناشر فقط منتشر کننده مجله است و هیچ نقشی در ارزیابی مقالات ندارد، مقالات از طرف داوران مجله ارزیابی می‌­شود و هیأت تحریریه، مقالاتی که باید در یک شماره چاپ شود، برای ناشر ارسال می­‌کنند و ناشر فقط مجله را چاپ می­کند و نامعتبر بودن ناشر در ارزیابی مقاله، معنی ندارد.

۶-

i. ترتیب نوشتن اسامی نویسندگان مقاله در مجلات معتبر معمولاً بر حسب حروف الفبایی است، ولی برخی دانشگاه‌ها برای نفر اول (سهمی) ۸۰ درصد، نفر دوم ۶۰ درصد و غیره امتیاز قائل می‌­شوند که موردی ندارد. یا در مورد دانشجویان دکتری، نام دانشجو باید اول باشد نام استاد راهنما دوم و نام مشاور سوم باشد و مسئول مکاتبات استاد راهنما باشد، که باز هم درست نیست، زیرا یادگیری بسیار مهم است و دانشجو قبل از فراغت از تحصیل باید آن را یاد بگیرد. یعنی دانشجو باید مسئول مکاتبات باشد، نه استاد راهنما.

ii. چنانچه ترتیب اسامی در مقاله­‌ای جابه‌جا شود، دیگر مقاله ارزش ندارد و دانشجو نمی­‌تواند در فراغت از تحصیل از آن استفاده کند. یعنی قانون بی­ معنی و تصمیم فاقد ارزش است.

iii. اصولاً اگر استاد راهنما در کارهای پژوهشی مقاله سهم چندانی نداشته باشد لزومی ندارد که نام استاد در مقاله آورده شود.

مطابق آئین­ نامه­‌ برخی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی وجود نام استاد راهنما در مقاله الزامی است.

iv. برخی دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی برای فراغت از تحصیل دانشجویان دکتری بیش از آئین­ نامه وزارت علوم ، تحقیقات و فن­اوری، مقاله طلب می‌کنند که در نتیجه آن وقت و هزینه دانشجو برای بالا بردن تعداد مقالات دانشگاه، تلف می‌شود.

ب: خارجی:

۱- از آنجایی که تعداد مجلات ریاضی معتبر با ضریب تأثیر مناسب، متناسب با تعداد اساتید و دانشجویان دکتری نیست و اصولاً کمیته­‌های گوناگون ارزیاب، مقالات چاپ شده در مجلات خارجی را بر مقالات چاپ شده در مجلات داخلی ترجیح می‌­دهند، بیشتر مقالات برای چاپ در مجلات خارج ارسال می‌­شوند، بدیهی است که اگر مجلات انتخاب شده در سطح جهانی معتبر و دارای ضریب تأثیر بالایی باشند خوب است، ولی همیشه این­طور نیست.

۲- برخی مجلات خارجی اخیراً به دلیل مسائل سیاسی، مقالات همکاران و دانشجویان ایرانی را چاپ نمی­ کنند.

در جلسه گذشته شاخه­‌های ریاضی و فیزیک فرهنگستان علوم، این موضوع مورد بحث قرار گرفت یکی از همکاران شواهد زیادی را مستدل ارائه دادند، در جلسه هفته بعد موضوع جمع­ بندی و اقدامی مناسب صورت خواهد گرفت، پیشنهاد این است که از طرف فرهنگستان علوم به فرهنگستان‌های کشورهای مختلف نامه نوشته و برای موارد مستدل اعتراض شود.

این کار را انجمن ریاضی ایران نیز می‌­تواند انجام دهد و موارد را به اتحادیه انجمن های ریاضی IMU که انجمن ریاضی عضو معتبر آن است (در گروه چهار) در قالب نامه بنویسد.

۳- وقتی مقاله ارسال شده به مجله خارجی پس از یک هفته، مردود اعلام شود، یعنی هیچ داوری مطالعه نکرده و مردود اعلام شده، یا مجلاتی که در سایت‌ها درخواست ارسال مقاله می­‌کنند ولی مقاله ارسالی را در عرض چند روز به دلیل تراکم تعداد مقالات رسیده، مردود اعلام می­‌کنند، روشن است که دلیل غیرعلمی پشت پرده وجود دارد.

۴- پیشنهاد این است که مجلات ریاضی کشور از نظر مالی حمایت شوند تا بتوانند با تناوب کوتاهتر چاپ شوند، در این صورت تا اندازه‌ای گشایش حاصل می­‌شود.

البته همواره باید مقالات را به مجلات معتبر خارجی ارسال کرد و از چاپ نشدن دلسرد نشد.