تخریب عجیب 2 خانه‌ تاریخی اراک

سه شنبه هفته گذشته بود که خبر تخریب بخشی از خانه حاج‌باشی اراک منتشر شد، در ابتدای امر علت این تخریب شدت و حجم بارش‌های اخیر بیان شد که بخشی از این بنای ثبت ملی شده (دیواره شمال شرقی) را تخریب کرد.

خانه احمدقلی خان حاج‌باشی اراک که در انتهای خیابان جنت واقع شده است، مربوط به اواخر دوره قاجار و اوایل دوره پهلوی اول است و به توسعه اراک در دوره پهلوی مربوط می‌شود. این بنا دارای تناسبات هندسی طلایی در معماری است، تزئینات خوبی دارد، بنایی متقارن قلمداد می‌شود و سیستم آبرسانی از قنات شهر را داراست و جزو خانه‌هایی با معماری ایرانی در اراک به شمار می‌رود.

این بنا در آذرماه سال 1396 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید، اما در نیمه آذرماه 96 بخشی از این بنا توسط ورثه دچار تخریب شد، حدود یک سال و نیم پس از این تخریب، سه شنبه گذشته مجددا تخریب این بنا در صدر اخبار حوزه میراث فرهنگی استان قرار گرفت.

با انتشار خبر تخریب بنای جاج‌باشی اراک گمانه‌زنی‌ها نیز به اوج خود رسید، برخی تخریب را به ورثه نسبت دادند، برخی حدس می زنند این تخریب به جهت تسهیل و تسریع در اجرای پروژه 58 متری انجام شده باشد، برخی شهرداری را عامل تخریب عنوان کرده اند و برخی بدنبال این تخریب ها میراث فرهنگی را مجموعه‌ای در خواب زمستانی خطاب کردند.

متاسفانه موضوع تنها به تخریب یک بنای تاریخی ملی ختم نشد، دو روز پس از تخریب خانه حاج‌باشی، خبر تخریب خانه‌باغ انصاری منتشر شد. این خانه سه طبقه هرچند به ثبت ملی نرسیده بود، اما یکی از بناهای تاریخی شهر اراک است که گفته می شود مربوط به دوره پهلوی دوم است و به لحاظ نوع معماری ایرانی‌فرنگی، نقاشی‌های دیواری، نوع گچبری‌ها، طاقچه‌ها و نورگیرها قابلیت و ظرفیت ثبت ملی را داشت، چنانچه شنیده ها حاکی از آنست که پرونده ثبتی این بنا تهیه شده بوده است ولی متاسفانه به دلیل تخریب کامل، این هویت تاریخی اراک نیز از بین رفت.

چوب بی‌سلیقگی بر تن حاجباشی/پای بیل مکانیکی به بنا باز شد!

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان مرکزی در خصوص این تخریب‌ها به ایسنا گفت: به دلیل شدت بارش‌ها در هفته گذشته متاسفانه بخشی از بناهای تاریخی استان دچار آسیب شده‌اند که از جمله آنها می‌توان به بازار اراک، خانه حاج‌باشی، بازار نراق و سراها اشاره کرد.

علیرضا ایزدی با اشاره به وضعیت بازار اراک که 12 نقطه آن با نصب داربست رفع خطر شده است، گفت: صبح روز ششم فروردین ماه موضوع تخریب خانه حاج‌باشی اراک مطرح شد که پس از اطلاع بلافاصله کارشناسان میراث فرهنگی در محل حاضر شدند و اعلام شد که به دلیل بارش‌ها و تخریب بخشی از این بنا و احتمال خطر ناشی از تخریب بیشتر، آوار برداری از این بنا انجام می‌شود، اما پای بیل مکانیکی به این خانه باز شد و بی‌سلیقگی اتفاق افتاد.

وی با بیان اینکه خانه حاج‌باشی یک ملک ثبتی است و انتظار می‌رفت که شهرداری اراک در این اقدام روشی دیگر را بکار می گرفت، افزود: شهر اراک شاید 10 تا 20 خانه قدیمی و تاریخی داشته باشد که این روش و سبک کاری از سوی مدیریت شهری درخصوص این بناها درست نیست.

می‌توان با آرامش وضعیت بافت تاریخی را کنترل کرد/ارزش 13 میلیاردی خانه حاج‌باشی

ایزدی با تاکید بر اینکه مجموعه میراث فرهنگی مسلما نجات جان افراد را اولویت کاری خود می‌داند، اما قطعا با آرامش هم می‌توان وضعیت این بافت‌های تاریخی و واجد ارزش را کنترل کرد، گفت: ملک حاج‌باشی به لحاظ تاریخی، هویتی و ملی برای میراث فرهنگی بسیار ارزشمند است، اما این ملک متعلق به ورثه است که برای فروش آن رقم 13 میلیارد تومان را اعلام کرده‌اند و قطعا میراث فرهنگی امکان تملک و خرید آن را ندارد، هرچند حتی اگر این ملک تخریب هم بشود به لحاظ ثبتی بودن آن، نقشه و موقعیت آن حفظ می‌شود، اما حفظ چنین بناهای تاریخی و ارزشمندی باید به مطالبه عمومی تبدیل شود و در فضای به دور از تنش از آن حراست شود.

وی اظهار کرد: متاسفانه بنای حاج‌باشی سال 96 نیز توسط ورثه دچار تخریب ایوان شد و تقریبا چیزی از این بنای ملی و ارزشمند باقی نمانده، اما هویت شهر اراک محسوب می‌شود و انتظار می‌رود که حرمت این میراث به عنوان هویت فرهنگی حفظ شود، اگر مجموعه مدیریت شهری به این نتیجه رسیده‌اند که وجود این خانه‌ها لازم نیست رسما اعلام کنند که خیال ما هم راحت شود در غیر این صورت چنین اقدامات و انعکاس دو خبر تخریب بناهای تاریخی در شهر اراک آن ‌هم در نوروز که تمام تلاش خود را برای معرفی این شهر به عنوان مقصد جدید گردشگری انجام می‌دهیم، باعث تشویش اذهان می‌شود.

شهرداری حداقل مدیریت زمان می‌کرد/چرا 2 تخریب در نوروز؟

مدیرکل میراث فرهنگی استان مرکزی تصریح کرد: درست است که خانه انصاری ثبت ملی نبوده است و میراث فرهنگی نیز به دنبال حفظ جان شهروندان است، اما چرا دو تخریب پی در پی آن‌هم در نوروز باید انجام می‌گرفت؟ حداقل انتظار از مجموعه شهرداری و مدیریت شهری این بود که مدیریت زمان در این خصوص انجام می‌شد، از میراث فرهنگی استعلام می‌گرفتند و اجازه می‌دانند که پروسه طی شود، زمانی که این میراث و بناهای ارزشمند تخریب شود چه چیزی برای جذب گردشگر و معرفی اراک در اختیار خواهیم داشت؟

وی با تاکید بر اینکه باید این حلقه فرهنگی مفقوده تقویت شود، گفت: باران بخشی از خانه حاج‌باشی را تخریب کرده بوده، اما مسلما زمانی که پای لودر و بیل مکانیکی به یک بنا باز می‌شود بخش بیشتری از بنا مورد تخریب قرار می‌گیرد و متاسفانه در این مورد بدسلیقگی رخ داده است.

اقدامات قضایی در قبال حاج‌باشی انجام شده است

ایزدی بیان کرد: با توجه به ثبتی بودن خانه حاج‌باشی بلافاصله مکاتبات با سازمان میراث فرهنگی و اقدامات قضایی انجام گرفت تا با تامین اعتبار اقدامات مرمتی بنا انجام گیرد، اما به هر حال خانه دراختیار ورثه است که قیمت بالایی برای فروش پیشنهاد داده‌اند، امیدواریم که مالکان پای کار باشند، البته ما به دنبال تضییع حقوق آنان نیستیم، اما خواستاریم که آنان نیز منافع فرهنگی و اجتماعی شهر را در نظر داشته باشند. به بهانه کمبود اعتبارات و پول نمی‌توان از این بنا گذشت ولی میراث فرهنگی به تنهایی نمی‌تواند ملک را تملک کند، میراث فرهنگی استان در سال گذشته تنها 150 میلیون تومان اعتبارات تملکی داشته است که قطعا امکان خرید یک ملک 13 میلیارد تومانی را ندارد.

باید دلایل حقوقی تخریب خانه انصاری ارائه می‌شد

وی در خصوص بنای انصاری گفت: این بنا در پروسه ثبت جایی نداشته است، پرونده ای نیز برای ثبت این بنا ندیده‌ام. متاسفانه بنا از نظر استحکام فاقد بنیه و در آستانه ریزش بوده است و به لحاظ ثبتی نبودن و خواست مالک بر بهسازی بنا، تخریب صورت گرفت هرچند که باید دلایل حقوقی لازم در این راستا ارائه می‌شد و سپس تخریب انجام می‌گرفت.

نگران بارش امشب و شب آینده‌ام/بازار اراک اولویت میراث است

ایزدی با اظهار نگرانی نسبت به بارش‌های پیش رو تاکید کرد: متاسفانه تمامی بناهای تاریخی خشت و گلی است که بارش‌ها این مصالح را سنگین کرده و احتمال تخریب را قوت می‌بخشند، هرچند که در نراق و بازار اراک استحکام‌بخشی موقت انجام شده است، اما نمی‌توان پیش‌بینی کرد که آب از کجا نفوذ می‌کند، اولویت کنونی مجموعه میراث فرهنگی حفظ و حراست از بازار اراک است و امید است که با همدلی فارغ از مچ‌گیری و تخریب در راستای حفظ هویت و تاریخ کشور و استان تلاش کنیم.

به دلیل نبود شهردار منطقه 2 ، در محل حاضر شدم

به گزارش ایسنا، با توجه به اینکه بخشی از گمانه‌زنی‌ها “تخریب خانه حاج‌باشی اراک در راستای اجرای پروژه 58 متری و قرار داشتن این خانه در طرح است”، مدیر پروژه 58 متری اراک در این خصوص به ایسنا گفت: در روز تخریب خانه حاج باشی پس از اطلاع از موضوع به جهت عدم حضور زندوکیلی شهردار منطقه 2 اراک در محل تخریب حاضر شدم و این حضور ارتباطی با پروژه 58 متری نداشت.

سعید بیاتیان با اشاره به تبصره 14 ماده 55 قانون شهرداری مبنی بر اینکه یکی از مهمترین وظایف شهرداری ها اتخاذ تدابیر مؤثر برای حفظ شهر از خطر سیل و حریق و رفع خطر از بناها و دیوارهای شکسته و خطرناک و به عبارت کلی رفع خطر از هر نوع اشیاء آسیب زا برای سلامت شهروندان است، گفت: خانه حاج‌باشی امکان ریزش داشت و با توجه به ثبتی بودن این ملک اخطارهای لازم به مالک و میراث فرهنگی داده شده بود، که پس از تخریب بنا و اعلام آن توسط همسایگان به شهرداری، براساس این تبصره جهت آواربرداری و رفع خطر اقدام شد.

درگیری بین میراث و مالک بود/شهرداری درگیر نشد

وی درخصوص انتشار تصاویری از درگیری در محل خانه حاجباشی در حین تخریب گفت: این درگیری ارتباطی با شهرداری نداشت بلکه بین میراث فرهنگی و مالک صورت گرفت.

بیاتیان در خصوص شنیده هایی که حکایت از ارتباط تخریب این بنا با اجرای پروژه 58 متری دارد، تصریح کرد: تنها گوشه‌ای از خانه حاج باشی درون پروژه قرار دارد که با یک اقدام مهندسی امکان خروج آن وجود دارد، در ضمن خانه حاج‌باشی به عنوان بلوک 40 در بدنه پروژه 58 متری طراحی شده است که مانعی برای پروژه نخواهد بود و تمامی این شایعات ناشی از بی تقوایی‌ها و برای دادن اطلاعات غلط به مردم است.

دلسوزان میراث فرهنگی به فکر بازار باشند/تخریب کامل خانه حاجباشی در صورت شدت بارش‌ها

وی با اشاره به بارندگی پیش‌ رو گفت: اگر پیش‌بینی‌های بارش 100 میلیمتری در اراک محقق شود، قطعا بنای حاج‌باشی به صورت کامل تخریب خواهد شد چراکه استحکام لازم را ندارد، از طرفی دلسوزان میراث فرهنگی در حال حاضر به داد بازار اراک برسند که وضعیت خوبی ندارد، کاروانسرای آقایی در بارش اخیر تخریب شده و باید برای بارندگی پیش‌رو تهمیدات لازم را مدنظر داشت.

به گزارش ایسنا، به هرحال 2 بنای تاریخی شهر اراک تخریب شد، بناهایی که به نظر می رسد به هیچ عنوان به حالت قبل بازنخواهند گشت و مسئولان امر نیز هر کدام دلایل و توجیهات خاص خود را بیان کردند، اما در این بین نکات بسیاری همچنان مبهم باقی مانده است.

از ظاهر خانه حاج‌باشی و تعداد دیگری از اماکن تاریخی استان می‌توان آسیب‌پذیر بودن آنها را به چشم دید، هشدارهای هواشناسی از روزها قبل از وقوع بارش سنگین مکررا تکرار شد، اما چرا نسبت به داربست‌زنی یا استحکام بخشی موقت اقدامی نشد؟ این پرسش با وجود پیگیری‌های انجام شده همچنان بی‌پاسخ باقی مانده است. حتی اگر بخشی از بنا بواسطه بارش تخریب شده باشد چرا باید چنان بی مسئولیتی در بین مسئولان حاکم باشد که با لودر به جان یک بنای مثلا ثبت ملی شده بیفتند که دچار تخریب چند برابر شود؟

تجربه خانه حاجباشی نشان می دهد که هر بنای تاریخی با هر میزان از اهمیت پس از سنجیده شدن با خط کش تبصره 14 به دست بی خطرسازان فاقد تخصص سپرده می شود و با این استدلال نه تنها برای خانه های فراموش شده و بی نام و نشان که باید برای ابنیه عظیمی همچون بازار اراک که در انتظار ثبت جهانی است یا حمام چهارفصل و شاید هم مسجد جامع ساوه و بافت قیمتی تاریخی نراق و … هم نگران بود، با این استدلال ورود لودر به بازار اراک هم امری طبیعی تلقی خواهد شد و انگار نه انگار که در دنیای پیشرفته امروز هزار و یک روش دیگر برای بی خظرسازی یک بنا وجود دارد، اگر بخواهیم که بدانیم.

این وسط معلوم نیست جایگاه میراث فرهنگی کجاست و آیا این سازمان اصلا اهرم الزام آوری برای ملزم کردن دیگر سازمان ها به رعایت حقوق میراث فرهنگی و آثار تاریخی دارد یا خیر؟! و سوال اینجاست که پس از بی خطرسازی غیراصولی یک اثر ملی که همان “تخریب” برای آن تعریف بهتری است، بالاخره چه کسی پیگیر حقوق ملت در این حوزه خواهد بود؟ میراث فرهنگی یا مدعی العموم؟

در این خصوص پیگیر گفت‌وگو با دادستان شدیم اما هنوز نتوانسته ایم با او گفتگو کنیم.

کج سلیقگی، بی سلیقگی، بی اطلاعی، دغدغه‌مند نبودن و هر نامی که بتوان بر این اقدام ناباورانه گذاشت راه جبرانی حداقل برای خانه انصاری که عکسهایش نشان می دهد آنچنان که گفته می شود فاقد ارزش تاریخی نبوده و زیبایی های بسیاری را در خود نهفته داشته، باقی نگذاشته است.

نکته قابل توجه اینکه بیانیه ای اخیرا صادر شده که گفته می شود جمعی از ورثه آنرا صادر کرده اند و در آن از وجود پرونده ثبتی این بنا سخن به میان آمده و البته صحت و سقم این بیانیه برای ایسنا مشخص نشده است.

خانه حاجباشی نیز روزگار خوبی ندارد و هر از گاهی تکه‌ای از بدنش کنده شده و با خاک یکسان می‌شود و مسئولان امر نیز به راحتی با این بهانه که جان عابرین را به خطر می‌انداخت، پس تخریب شد، از کنار این فاجعه عبور می‌کنند.

علاوه بر اینکه تاثیر باران و برف بر ابنیه تاریخی بهانه خوبی برای تخریب برخی آثار تاریخی اراک است، نکته قابل تامل و سوال برانگیز دیگر تخریب این ابنیه در تعطیلات نوروزی و در روزهایی بود که همگان سرگرم اخبار سیل و باران در استان های شمالی بودند!

از طرفی به نظر می‌رسد کوتاه آمدن میراث فرهنگی در مقابل تخریب یک اثر ثبت ملی شده این جرات را به مجموعه شهرداری اراک داد که بدون نظر کارشناسی این سازمان، خانه تاریخی دیگری را تخریب کند، آنهم درست در زمانی که قرار است جاذبه های تاریخی را حفظ کنیم و از گردشگری ثروت بیافرینیم.

درست است که خانه انصاری ثبت ملی نبود، اما به هر حال این خانه بخشی از بار هویتی و تاریخی اراک را به دوش می‌کشید که در نهایت، با بی مبالاتی به تخریب کشیده شد و به نظر می رسد صرف اینکه بنا ثبت ملی نبوده پس امکان حفاظت از آن وجود نداشته از سوی متولی میراث فرهنگی استان درست نباشد، هرچند بنای ثبتی حاجباشی هم چندان روی حفاظت به خود ندید.

به گزارش ایسنا، تلاش‌های خبرنگار این خبرگزاری جهت گفت‌وگو با شفیعی شهردار اراک در خصوص تخریب خانه انصاری به نتیجه نرسید و مدیر روابط عمومی شهرداری اراک عنوان کرد که شاید در قالب یک بیانیه این موضوع توضیح داده شود.

در مجموع تجربه نشان داد که حتی ثبت ملی شدن هم خطر تخریب قانونی و غیرقانونی را از بناهای تاریخی دور نمی کند و از حفاظت آنگونه که از مفهومش برمی آید خبری نیست. در واقع بلایای طبیعی آنقدر خرابی در آثار تاریخی استان به بار نیاورد که بلایای انسانی، گو اینکه در خصوص خانه های نراق شایعاتی مبنی بر تخریب شاید هم عمدی وجود دارد که صحت و سقم آنها نیز مشخص نیست اما در مجموع این خرابی ها حریق باغ های شهری محلات را به یادمان می آورد که بارها به شکل گسترده ای برای تبدیل به احسن شدن صورت گرفت و آب هم از آب تکان نخورد.

شهرداری با عنوان “بی خطرسازی” با لودر وارد بنای تاریخی می شود و در نهایت معلوم نیست میراث فرهنگی و البته کارگروه میراث فرهنگی آیا برخورد قاطعی با اینگونه اقدامات خواهد کرد یا قصه تخریب همچنان ادامه خواهد داشت و آیا مرمت اضطراری در خصوص ابنیه ای که در اثر بارش باران تخریب شده اند صورت خواهد گرفت یا پس از موج بارش ها با قطاری از اجساد زخم خورده و از بین رفته ابنیه تاریخی مواجه خواهیم شد.

میراث فرهنگی استان مرکزی روز گذشته و در پی تخریب دو خانه تاریخی در اراک و موضع گیری ها و اعتراضاتی که به این مسئله انجام شد، بیانیه ای صادر کرد که در پایگاه اطلاع رسانی این سازمان درج شده است.

به گزارش ایسنا، منطقه مرکزی، در این بیانیه آمده است: بارندگی های اخیر در سطح استان به بناهای تاریخی استان بویژه مجموعه های بزرگ از جمله مجموعه تاریخی بازار اراک آسیب های اجتناب ناپذیری را وارد نموده که شناسایی آسیب ها، جذب اعتبار و مرمت آن را ضروری نموده است. در این راستا فهرستی از بناهای تاریخی آسیب دیده تهیه شده و مرمت آنها در دستور کار قرار گرفته است.

در مجموعه بازار اراک در حال حاضر بیش از 11 نقطه مورد رسیدگی و رفع خطر قرار گرفته و با توجه به اینکه طرح مرمت و احیاء مجموعه بازار توسط مشاور این اداره کل در دست تهیه قرار دارد تیم کارشناسی و فنی مشاور در محل مجموعه بازار حضور دارد و نسبت به بررسی آسیب ها به منظور ارایه طرح مرمت هر اجرایی اقدام نموده است.

تخریب دو اثر تاریخی خانه حاج باشی و خانه انصاریان در ایام نوروز 98 در شهر اراک دارای نکات قابل تأمل و مهمی است که بار دیگر موضوع حفاظت از اینگونه آثار را در جامعه مطرح نموده و تضارب آرا در زمینه ضرورت و چگونگی حفاظت و احیاء اینگونه آثار را در سطح جامعه به حداکثر رسانده است.