مرکل؛ هر کشوری یک مادر این‌طوری می‌خواهد

محمدامین خرمی: آنگلا مرکل، که او را به‌درستی قدرتمندترین زن جهان می‌دانند، پس از ۱۶ سال از کرسی ریاست بر دولت فدرال آلمان خداحافظی خواهد کرد. ۴ دوره حضور مرکل در قدرت به‌عنوان صدراعظم آلمان، او را در تاریخ سیاسی این کشور هم‌رده سیاستمدار نامداری، چون هلموت کوهل قرار داده که از او به‌عنوان «پدر اتحاد دو آلمان» یاد می‌کنند. در واقع، هلموت کوهل بود که با حمایت از آنگلا مرکل، او را به رهبری حزب اتحادیه دمکرات مسیحی و سپس صدراعظمی آلمان رساند.

در اروپا طی این سال‌ها رهبران بسیاری آمده و رفته‌اند، اما قد مرکل همیشه بلندتر از دیگران بوده است. هرچه باشد او بوده که آلمان و اروپا را از میانه بحران‌های تاریخی، چون بحران مالی سال ۲۰۰۸، بحران پناهجویان، خروج انگلیس از اتحادیه اروپا موسوم به برگزیت و بحران همه‌گیری ویروس کرونا به سلامت عبور داده است. غیبت او از دنیای سیاست، نه فقط در آلمان، که در سراسر اروپا و غرب احساس خواهد شد.

«آنگلا دوروتِئا مرکل» ۶۷ ساله، زاده هامبورگ در شمال آلمان است. پدرش کشیش بود و مادرش معلم. آن روز‌ها همه تلاش می‌کردند به‌نحوی از آلمان شرقی بگریزند و به آلمان غربی پناه ببرند، اما پدر مرکل برخلاف رویه معمول، پس از تولد او، خانواده را به شهری کوچک در نزدیکی برلین در آلمان شرقی برد. آنگلا مرکل در کودکی شاهد ساخت دیوار برلین بود که نه فقط آلمان، بلکه جهان را به دو پاره تقسیم کرد.

مرکل در مدرسه در ۲ درس ریاضی و زبان روسی بهترین بود. شاید همین توانایی‌اش در زبان روسی بود که باعث شد سال‌ها بعد بتواند جزو معدود رهبران اروپایی باشد که با ولادیمیر پوتین، افسر جوان سازمان اطلاعات ک‌گ‌ب که در روسیه به قدرت رسیده بود، ارتباط برقرار کند. مرکل در دانشگاه، فیزیک خواند و سپس در رشته شیمی کوانتوم دکتری گرفت، اما در بحبوحه انقلاب‌های ۱۹۸۹ وارد سیاست شد.

پیش از آن، در سال ۱۹۷۷ ازدواج کرد، اما پس از ۵ سال از همسرش جدا شد. او با این حال، نام خانوادگی همسر اولش را حفظ کرد. مرکل در سال‌های پایانی دولت کمونیستی آلمان شرقی، در اعتراضات خیابانی شرکت فعالی داشت و به عضویت حزب بیداری دمکراتیک درآمد که بعد‌ها در حزب دمکرات مسیحی آلمان به رهبری هلموت کوهل ادغام شد.

آنگلا مرکل در سال ۱۹۹۰ پس از اتحاد دو آلمان، به حزب دمکرات مسیحی پیوست و وارد بوندستاگ، مجلس فدرال، شد. او مورد توجه کوهل قرار گرفت و ابتدا در سال ۱۹۹۱ وزیر ورزش و جوانان و سپس در سال ۱۹۹۴ وزیر محیط‌زیست شد. مرکل ۶ سال بعد رهبری حزب دمکرات مسیحی را بر‌عهده گرفت. این برای نخستین بار بود که یک زن هدایت این حزب را در دست می‌گرفت. حزب مرکل در انتخابات بعدی در سال ۲۰۰۵ پیروزی چشمگیری داشت و آلمان نخستین بار شاهد به قدرت رسیدن یک صدراعظم زن بود.

مردم آلمان از سال ۲۰۰۵ تاکنون فقط یک نام را بلندتر از دیگران شنیده‌اند و با سیاست‌های یک فرد همراه بوده‌اند و آن آنگلا مرکل بوده است. اعتماد بی‌بدیل آلمان‌ها به مرکل و سیاست‌هایش باعث شد تا مردم طی چهاردوره گذشته رأی خود را به نفع او و حزبش به صندوق‌ها بیندازند. آلمان‌ها بازگشت کشورشان به صحنه قدرت سیاسی و اقتصادی جهان را مدیون مرکل می‌دانند. همین موضوع باعث شده تا او را «ماما مرکل» یا همان «مادر مرکل» لقب دهند؛ هرچند او خود فرزندی ندارد. مرکل برای مردم آلمان نماد ثبات و شکوفایی در اقتصاد بوده است. تغییر رویکرد حزب دمکرات مسیحی از راست به راست میانه توسط او باعث شد تا سیاست‌های دولت رفاه در آلمان تقویت شود و زندگی مردم به شکل محسوسی دگرگون شود.

در سال ۲۰۱۵، زمانی که مرکل در‌های اروپا را به روی پناهجویان باز کرد، به قهرمان آن‌ها هم تبدیل شد. کمی بیش از یک سال بعد، اما با ادامه روند ورود پناهجویان به آلمان و خارج شدن کنترل اوضاع از دست دولت، افکار عمومی علیه او شورید. مرکل و حزبش رفته رفته شاهد کاهش محبوبیت خود بودند. همزمان، حزب راست افراطی آلترناتیو آلمان با اعتقادات ناسیونالیستی و ضدمهاجرتی وارد میدان شده و در برخی شهر‌ها پیروز انتخابات هم شد.

بسیاری معتقدند بحران پناهجویان به پاشنه آشیل مرکل و حزب دمکرات مسیحی تبدیل و باعث کاهش محبوبیت آن‌ها شد. از دست دادن تعدادی از کرسی‌ها در انتخابات سال ۲۰۱۷ موید این مسئله است. با این حال، بحران کرونا ناجی مرکل بوده است. عملکرد خوب مرکل و دولتش در مدیریت بحران طی ۲ سال گذشته، بار دیگر جایگاه او و حزب را تا حد زیادی در میان مردم بهبود بخشیده‌است.

منتقدان آنگلا مرکل معتقدند او با وجود همه موفقیت‌هایش، در پرورش یک جانشین خوب برای خودش ناتوان بوده است؛ کاری که کوهل به‌خوبی از عهده آن برآمد. برای بسیاری از مردم آلمان، ویژگی‌های مرکل نه در شخصیت جانشین او در حزب دمکرات مسیحی یعنی آرمین لاشت، بلکه در قامت نامزد رقیب این حزب یعنی اولاف شولتز نمود پیدا کرده است.

نتیجه انتخابات پیش رو هرچه باشد، سایه مرکل و دوره پرثمر حضورش در قدرت تا سال‌ها بر سر جامعه آلمان خواهد بود. طبق نتایج پژوهشی که به‌تازگی از سوی شورای روابط خارجی اروپا منتشر شده، برای بسیاری از آلمان‌ها، دوره طلایی تاریخ این کشور همین چهاردوره حضور مرکل در قدرت است. جانشین مرکل در صندلی صدراعظمی دوران سختی در پیش خواهد داشت.